BADIIY GIMNASTIKA

• ARG‘AMCHI - Badiiy gimnastika predmetlaridan biri. Arg‘amchilar qator afzalliklarga ega: ular o‘z shakllarini yaxshi ushlab turadilar va xatolik yuz berganda tanaga og‘riqli zarba bermaydilar, bu yangi mashqlarni o‘rganishda muhimdir. Arqon sotib olgandan so‘ng, u gimnastikachining bo‘yiga mos ravishda kesiladi. Markazlash o‘zgarmasligi uchun ikkala tomondan arg‘amchini kesib, ikkala uchida bir xil tugunlarni bog‘lab qo‘yiladi. Murabbiy necha santimetr kesish kerakligini aytadi. Gimnastikachi oyoqlari birga turganda, arqon qo‘ltiq ostidan balandroq bo‘lishi va deyarli yelkaga yetib borishi qabul qilinadi.
• AYLANISH - Tananing vertikal yoki yon atrofida aylanish harakati. Bular: qadam bosish (yakka, qarama-qarshi), oyoq barmoqlarida, tebranishda, spiralda, shuningdek, cho‘zilgan holda, muvozanatda (tana holatini saqlab turgan holda) va boshqalar.
• BADIIY GIMNASTIKA - Turli gimnastik va raqs mashqlari hamda elementlarni musiqaga mos holda buyumsiz, shuningdek, buyum bilan (halqa, toʻp, arg‘amchi, halqa, tasma) bilan bajarishdan iborat sport turi. Jahon miqyosidagi musobaqalarda predmetsiz chiqishlarga ruxsat berilmaydi. Guruhdagi chiqishlarda bitta predmet yoki bir vaqtning o‘zida ikki turdagi predmet ishlatiladi. G‘oliblar ko‘pkurash va individual musobaqalarda aniqlanadi. Barcha mashqlar musiqa hamrohligida amalga oshiriladi.
• BADIIY GIMNASTIKA BO‘YICHA MUSOBAQALAR - Shaxsiy musobaqalarda gimnastikachilar har bir predmetdan bir martadan foydalanib, to‘rt marta chiqishadi. Har bir chiqishning davomiyligi 75-90 soniya bo‘lishi kerak. G‘olib ko‘pkurash bo‘yicha aniqlanadi. Guruh bahslarida bitta Milliy olimpiya qo‘mitasining besh nafar gimnastikachidan iborat jamoasi ikki marotaba ishtirok etadi. Bir mashqda gimnastikachilar bir xil predmetdan, boshqasida esa ikki turdagi predmetlardan foydalanishlari kerak.
• BADIIY GIMNASTIKA BO‘YICHA TAKTIK TAYYORGARLIK - Taktik tayyorgarlik – sportchilarni musobaqalarida raqobatlashish ko‘nikmalarini shakllantirishni o‘z ichiga oladi. Badiiy gimnastikada raqiblar o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri kontakt yo‘q. Raqobat janggi bilvosita sport natijasiga asoslanadi. Biroq, taktik tayyorgarlik juda muhim. Ayniqsa, musobaqadagi raqobat sharoitida. Badiiy gimnastikada uch turdagi musobaqalarga oid taktikani ko‘rsatish mumkin: individual, jamoaviy va guruhli.
• BADIIY GIMNASTIKA PREDMETLARI - Predmetlar va ularning harakatlari mustaqil ravishda ham, gimnastikachi qo‘lida ham mexanika qonunlariga bo‘ysunadi. Ular bir yoki boshqa traektoriya bo‘ylab harakatlanadilar; bir yoki boshqa o‘q atrofida aylanish harakatlarini amalga oshiradilar; o‘z o‘qi atrofida aylanib, ma’lum bir trayektoriya bo‘ylab harakatlanadilar.
• BADIIY GIMNASTIKA TARIXI - Qadimgi Yunonistonda gimnastika mashqlari, shu jumladan akrobatika va raqs elementlari jangchilarni jismonan va ruhan tarbiyalash va uyg‘un rivojlantirish uchun ishlatilgan. O‘rta asrlar va Uyg‘onish davrida jismoniy mashqlar va gimnastikaga qiziqish pasayib ketdi, chunki cherkov buni noo‘rin va axloqsiz deb hisobladi. XIX asrda Yevropada jismoniy rivojlanish va gimnastikaga qiziqish qayta tiklandi. Bu davrda jismoniy tarbiyaning turli usullari va tizimlari ishlab chiqildi va tarqatildi. XIX asr oxirida shved gimnastikachisi Pantasha Russel maktabga asos solib, u yerda gimnastikachilar nafis elementlari bilan gimnastika harakatlarini bajarishni o‘rgandilar. XX asr boshlarida badiiy gimnastika koʻplab mamlakatlarda mashhur boʻldi. 1921-yilda badiiy gimnastikani sport turi sifatida tartibga solish va rivojlantirishni boshlagan Xalqaro gimnastika federatsiyasi (FIG) tuzildi. 1984-yilda badiiy gimnastika Olimpiya o‘yinlari dasturida debyut qildi.
• BADIIY GIMNASTIKACHILARNING NAZARIY TAYYORGARLIGI - O‘z ichiga quyidagi mavzularni oladi: mashg‘ulot paytida xavfsizlik bo‘yicha tushuncha; badiiy gimnastikaning rivojlanish tarixi, xususiyatlari va boshqalardan farqi; mashg‘ulot paytida o‘zini tutish qoidalari; shaxsiy gigiyena asoslari; gimnastikachining kun tartibi, o‘qishi va dam olishi; sportchilarning ratsional ovqatlanish asoslari; umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik; shikastlanishlarning oldini olish; artistlik badiiy gimnastikaning muhim tarkibiy qismi ekanligini; badiiy gimnastikada musiqiy madaniyat asoslari; badiiy gimnastikada hakamlik qoidalari; sakrash qobiliyati va uning gimnastika uchun ahamiyati; badiiy gimnastikada moslashuvchanlik va koordinatsiyani rivojlantirishning ahamiyati.
• BADIIY GIMNASTIKADA BAHOLASH - Ball tizimi yordamida amalga oshiriladi. Hakamlar chiqishning har bir xususiyati uchun ball qo‘yadilar va ular umumiy ball uchun qo‘shiladi. Baholash texnik jihatlarni (masalan, elementlarning murakkabligi) va estetik jihatlarni (masalan, xoreografiya va musiqiylik) o‘z ichiga oladi. Chiqishlar murakkablik (D), badiiylik (A) va ijro (E) uchun ballar yig‘indisi asosida baholanadi. Yakuniy ko‘rsatkich uchun eng yuqori va eng past ballar o‘chiriladi va qolgan ballar yakuniy ball olish uchun qo‘shiladi. Badiiy gimnastika bo‘yicha baholash tizimi murakkab bo‘lib, sportchilarning musobaqalardagi faoliyatini adolatli baholash uchun hakamlardan ehtiyotkorlik va professionallikni talab qiladi.
• BADIIY GIMNASTIKADA CHIQISH QILISH TURLARI - Badiiy gimnastika mashqlarning ikki turi mavjud – shaxsiy (individual) va jamoaviy. Shaxsiy dasturda bitta gimnastikachi gilamchada chiqish qiladi. Guruh mashqlarida bir vaqtning o‘zida beshta gimnastikachi qatnashadi. Gimnastikachilar mashqlarni o‘zlarining yosh toifalariga qarab bajaradilar. Bu predmetsiz yoki predmet bilan mashq bo‘lishi mumkin (halqa, to‘p, arg‘amchi, tasma, bulavi).
• BADIIY GIMNASTIKADA QOʻLLANILADIGAN RAQS HARAKATLARI - oʻz nomiga ega. Ularni yozib olish tartibi quyidagicha: oyoq pozitsiyasi; qo‘lning holati; tana va boshning holati.
• BADIIY GIMNASTIKANING QOIDALARI - Xalqaro gimnastika federatsiyasi (FIG) tomonidan belgilanadi. Musobaqalar individual gimnastikachilar va jamoalar uchun o‘tkaziladi. Gimnastikachilar turli xil gimnastika predmetlari bilan mashqlarni bajaradilar. Ularning dasturlari moslashuvchanlik, kuch, muvozanat, sakrash va xoreografiya elementlarini o‘z ichiga olishi, shuningdek, texnik mahorat va harakatlarni yuqori muvofiqlashtirishni namoyish qilishi kerak.
• BULAV - Badiiy gimnastikada dinamik tebranish mashqlari uchun predmet. Bulav yogʻochdan yoki qisman metalldan yasaladi, uzunligi 40-55 sm, bo‘yin va bosh qismdan iborat, vazni 400-500g. Bu predmet bilan mashqlar yelka-bel mushaklarining rivojlanishiga yordam beradi, qo‘l bo‘g‘imlarining harakatchanligini oshiradi.
• CHIQISHLARNI SAHNALASHTIRISH - Murabbiy gimnastikachi uchun mashqni to‘g‘ri tuzishi kerak: sport qoidalarini yaxshi bilishi (ular tez-tez o‘zgarib turadi va to‘ldiriladi), elementlar to‘plamining bahosini hisobga olish, kompozitsiyaga mos musiqani tanlash va gimnastikachining individual xususiyatlarini hisobga olish.
• DASTLABKI TAYYORGARLIK BOSQICHI - Bu bosqichda jismoniy tarbiya va badiiy gimnastikaning harakat texnikasi asoslarini tayyorlash va o‘zlashtirishni, bolalarning ushbu sport turi bo‘yicha qobiliyatlarini aniqlashni o‘z ichiga oladi.
• DAVOLOVCHI GIMNASTIKA - va uning turlari ham sog‘lomlashtiruvchi gimnastika turlari guruhiga kiradi.
• DUMALATISH - Badiiy gimnastika predmet bilan bajariladigan dumalatish harakati.
• EGILISH - Badiiy gimnastikachining tanasini egish harakati.
• EGILUVCHANLIK VA CHO‘ZILISH - Badiiy gimnastikada elementlarning asosini tashkil etadi. Bunga erishish – murabbiyining asosiy vazifasidir. Tanani har qanday yo‘nalishda harakatga keltirish – bu sportning poydevoridir.
• GALLOP QADAMI - oldinga, orqaga, yon tomonga) Oyoqning bajarilish yo‘nalishi bo‘yicha sirpanish harakati bilan boshlanadi.
• GIMNASTIK MASHQLAR - Miloddan avvalgi 4000-yil Xitoy, Hindiston va boshqa xalqlarda gimnastika mashqlari davolash maqsadida ishlatilgan. O‘sha davrdagi kitoblarida Xitoyda gimnastika bo‘lganligi yozilgan. Turli tarixiy manbalardan (yodgorliklar, freskalar, chizmalar) ma’lumki, gimnastika mashqlaridan barcha qadimgi xalqlar: misrliklar, forslar, ossuriyaliklar, kavkaz xalqlari, rimliklar, yahudiylar va boshqalar foydalangan.
• GIMNASTIKA ATAMASI - Qadimgi yunonlar orasida ellin madaniyatining gullagan davrida – milodddan avvalgi VIII asrda paydo bo‘lgan. 'Gimnastika' so‘zi yunoncha bo‘lib – 'mashq qilaman' degan ma’noni anglatadi. Gretsiyada harakat mashqlariga gimnastika deb atalgan. Yunoncha 'gymnos' so‘zining lug‘aviy ma’nosi 'yalang‘och' so‘zidan olingan. Chunki o‘sha paytlarda jismoniy mashqlar libossiz holda bajarilgan.
• GIMNASTIKANING SPORT YO‘NALISHLARI - Mustaqil sport turlari sifatida shakllangan. Yuqori sport mahoratiga erishish va nufuzli musobaqalarda ishtirok etishga qaratilgan dasturlarning ortib borayotgan murakkabligi yil davomida ixtisoslashtirilgan intensiv tayyorgarlikni, ushbu sport turi bo‘yicha individual qobiliyatlarning namoyon bo‘lishini talab qiladi.
• HALQA - Badiiy gimnastika predmetlaridan biri. Plastmassadan qilinib, uning ichki diametri 80 dan 90 smgacha, yosh gimnastikachilar uchun kichikroq halqalardan foydalaniladi. Minimal og‘irlik – 300 g. Polietilen halqalar egiluvchanligi bilan ajralib turadi. Ammo ularning o‘ziga xos kamchiliklari bor: noto‘g‘ri ishlatilsa, shakli yo‘qolishi mumkin.
• INDIVIDUAL TAKTIKA ELEMENTLARI - Individual taktikaning elementlari yuqori sport natijalariga erishishga asos bo‘ladi. Ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi: badiiy gimnastikachining tashqi ko‘rinishi, yoshi, ifodaliligi, texnikasi; jismoniy tayyorgarligi kabi individual xususiyatlarga mos keladigan musiqa tanlash; dastur kompozitsiyasini tuzishda ijodiy yondashish; gimnastikachining imiji: maxsus kostyumi, soch turmagi, pardozi; musobaqa paytida jismoniy kuchini dasturga qarab oqilona taqsimlash; finalga chiqish imkoniyati, u yoki bu ko‘pkurash musobaqalarida g‘olib bo‘lish imkoniyatini oshirish; raqiblarga psixologik ta’sir: sinov paytida eng samarali elementlar va ulanishlarni namoyish qilish.
• KOMPOZITSIYA - Gimnastik mashqning tarkibiy tuzilishi.
• MUSIQIY SAVODXONLIK VA MUSIQAGA MOS HARAKATLANISH ASOSLARI - Musiqani tushunish va unga mos tarzda harakatlarni bajarish ko‘nikmalarini shakllantirishni o‘z ichiga oladi. Ushbu turdagi tayyorgarlik o‘zida musiqa savodxonligi elementlari bilan tanishish; musiqa tinglash va uni tushunish malakalarini shakllantirish, musiqiy ifoda vositalarini farqlash kabi xususiyatlarni qamrab oladi.
• MUVOZANAT - Badiiy gimnastikada tananing barqarorligini saqlash harakati. Muvozanatlar quyidagilar bo‘lishi mumkin: old muvozanat (tana oldinga egilgan), orqa muvozanat (tana orqaga egilgan), lateral muvozanat (tana yon tomonga egilgan). Tananing egilishining amplitudasiga ko‘ra: Yuqori muvozanat (tana egilib qolmaydi), Gorizontal muvozanat (tana 90 ° egiladi), past muvozanat (tana 135 ° yoki undan ko‘proq egiladi). Erkin oyoqning holatiga ko‘ra: O‘tish, munosabat.
• PODIUMGA TAYYORLANISH - Sportchilarga saralash boshlanishidan bir yoki ikki kun oldin musobaqa jihozlarida 'bosh repetitsiya'ga ruxsat beriladi.
• POLKA QADAMI - Yengil sakrashlar bilan bajariladigan muqobil qadamdir.
• PREDMET BILAN MASHQ BAJARISH - Badiiy gimnastika bo‘yicha musobaqa dasturlarining asosiy mazmunini apparatlar bilan mashqlar tashkil etadi. Barcha predmatlar turli shakl va to‘qimalarga ega bo‘lib, ular bilan ishlash texnikasining xususiyatlarini aniqlaydi: to‘qmoqlar va halqa – qattiq, to‘p – elastik, tasma – yumshoq.
• PREDMET BILAN MASHQ TASNIFI - Muvozanat saqlash harakatlari, aylanish harakatlar, shakl hosil qiluvchi harakatlar, predmetni uloqtirish va ushlab olish harakatlari.
• PREDMETSIZ MASHQ BAJARISH - So‘nggi yillarda jahon miqyosidagi musobaqalarda predmetsiz mashq bajarilmaydi, ammo aynan shu mashqlar badiiy gimnastikaning asosidir. Barcha mashqlar musiqa ostida bajariladi (davomiyligi 75 dan 90 sekundgacha) va gimnastikachining gilamchada (13x13 m) erkin harakati, tanasini boshqarish san’ati bilan bog‘liq mashqlarni bajarishi va predmet bilan sinxron ishlashi bilan tavsiflanadi.
• PRUJINA HARAKATI - Badiiy gimnastika sportida qo‘llarning prujina shaklidagi harakati. Turli yo‘nalishlarda amalga oshiriladi.
• PSIXOLOGIK TAYYORGARLIK - Badiiy gimnastikada psixologik tayyorgarlik, bir tomondan sport turining psixologik xususiyatiga, boshqa tomondan sportchining psixologik o‘ziga xosligiga asoslanadi. Ular o‘rtasidagi muvofiqlik qanchalik katta bo‘lsa, natijalar shunchalik yuqori bo‘ladi. Psixologik tayyorgarlikni uch turga tasniflash mumkin: asosiy psixologik tayyorgarlik; mashg‘ulotlarga psixologik tayyorgarlik; musobaqalarga psixologik tayyorgarlik.
• QADAMLAR - Badiiy gimnastikada har xil turdagi harakat ko‘rinishlari. Bular: muntazam qadam, barmoqlari uchida, o‘tkir qadam, yugurish qadam, yon qadam, o‘zgaruvchan qadam, polka qadam va boshqalar.
• QADIMGI XALQLAR GIMNASTIKASI - Qadimgi Xitoyda milliy gimnastikaning ikkita shakli umumiy nom – 'u shu' ostida paydo bo‘lgan. Ularning har biri o‘z nomiga ega edi. Birinchisi – solin gimnastikasida barcha harakatlar mushaklarining kuchlanishi bilan amalga oshirildi. Ikkinchi shakl – 'tay-ji' – kasalliklarni davolash va nuqsonlarni bartaraf etish uchun ishlatilgan. Qadimgi Xitoy gimnastika tizimlari asosan monastirlarda rivojlangan. Qadimgi Hindistonda 'yoga' diniy va falsafiy ta’limot edi. Qadimgi sanskrit tilidan tarjima qilingan 'yoga' so‘zi 'birlashma, aloqa, birlik, uyg‘unlik' degan ma’noni anglatadi. Hindistonda yoga o‘rgatish bo‘yicha ko‘plab maktablar va yo‘nalishlar mavjud. Qadimgi Misrda gimnastika mashqlari asosan yosh avlodni jismoniy tarbiyalash uchun xizmat qilgan. Eronda ham qadimda jismoniy tarbiya maktablarining mavjudligi aniqlangan.
• QO‘L BILAN TO‘LQIN - Badiiy gimnastikada qo‘lning (qo‘llarning) to‘lqinga o‘xshash harakati, qo‘lni egish (o‘ziga) va qo‘lni tushirishdan boshlanadi, so‘ngra qo‘lni bir vaqtning o‘zida ko‘targanda uni uzaytiradi (o‘zidan uzoqqa). Qo‘lning holati odatda shunday deyiladi: normal (ko‘rsatilmagan), qo‘l bo‘sh, qo‘l bo‘shashgan, qo‘l ko‘tarilgan.
• RIVOJLANTIRUVCHI GIMNASTIKA - Asosiy va amaliy gimnastikada ko‘zda tutilgan harakatlarning jismoniy tarbiya maqsadlarida foydalanishi bilan bog‘liq harakatlar. Gimnastikaning ushbu asosiy turlari yordamida bolalar, o‘smirlar va yoshlar umumiy jismoniy tayyorgarlikning yangi, yuqori darajasiga erishadilar, muhim harakat qobiliyatlari va amaliy va kasbiy xarakterdagi ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar.
• SAKRASH - Badiiy gimnastikada harakatning amplitudasi. Unda havodagi tana holatiga qarab sakrash elementlarining turlari mavjud: ochiq sakrash, yopiq sakrash, oyoqlarni o‘zgartirib sakrash (oldinga, orqaga, tizzalar bukilgan holda sakrash), egilib sakrash, oyoq bilan tebranish, aylana bo‘ylab sakrash, qadam sakrash, teskari sakrash, burilish bilan, halqali sakrashning barcha turlari, oyoqni oldinga va orqaga silkitib sakrash (qadam), yon tomonga sakrash.
• SENYORKA - Badiiy gimnastikada sport ustalari bo‘yicha musobaqalarda qatnashuvchi gimnastikachi (16 yoshdan katta).
• SHPAGAT - Gimnastikada oyoqlarni ikki tomonga yirish.
• SILKISH - Badiiy gimnastikada boshlang‘ich harakat bilan bo‘g‘imlarning ketma-ket egilishi va kengayishi.
• SOG‘LOMLASHTIRUVCHI GIMNASTIKA - Gigiyenik va uning turlari (maishiy va ishlab chiqarish shakllari) aholi uchun jismoniy madaniyatning asosiy shakllari bo‘lib, tananing optimal funksional holatini ta’minlaydi, ish faoliyatini tiklaydi, hissiy kuchini oshiradi, kasbiy profilaktik ta’sir ko‘rsatadi.
• TALAB - Gimnastikachining murabbiyi natijaga e’tiroz bildirish uchun ariza berishi mumkin. Sudyalar ma’lum bir so‘rovni ko‘rib chiqadi va xatolik yo‘qligini aniqlaydi.
• TASMA - Badiiy gimnastika predmetlaridan biri. Uning uzunligi 50 dan 60 sm gacha bo‘lgan tayoq va unga karabin bilan biriktirilgan 6 metr uzunlikdagi atlas materialdan iborat.
• TO‘LQIN - Ba’zi bo‘g‘inlarda ketma-ket kengayish va boshqalarida bukilishdan iborat murakkab badiiy gimnasikachilarning harakati. Bular: oldinga to‘lqin, o‘ng, chap (yon to‘lqin).
• TO‘P - Badiiy gimnastika predmetlaridan biri. Egiluvchan rezina yoki sintetik materialdan qilingan bo‘lib, diametri – 18-20 sm, vazni 400 g dan kam emas. To‘plar sirtni tirnalishdan himoya qiladigan yumshoq matodagi g‘ilofda saqlanishi kerak. Qishda, issiq g‘ilofga ega bo‘lish tavsiya etiladi, chunki to‘p ichidagi havoning siqilishi va kengayishi tashqi qoplamaga salbiy ta’sir qiladi.
• ULOQTIRISH - Badiiy gimnastika predmetini qo‘llab-quvvatlanmaydigan holatda uloqtiriladigan harakat.
• UMBALOQ OSHISH - Badiiy gimnastikada aylanma harakatning bajarilishi.
• UMUMIY JISMONIY TAYYORGARLIK - Badiiy gimnastikachilarning mashq qilishi, har tomonlama rivojlanishi va sport turining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda jismoniy fazilatlarni rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik mashqlari jismoniy tarbiya mashqlarini, umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni, sakrash mashqlarini va muvozanatni saqlash qobiliyatlarini rivojlantirish uchun mashqlarni qamrab oladi.
• USHLAB TURISH - Badiiy gimnastikada predmetni ushlab turish usuli.
• USHLASH - Erkin harakatdan keyin predmetni qabul qilish.
• VALS QADAMI - oldinga, orqaga, yonga) Badiiy gimnastikada aylana shaklidagi qadam va barmoq uchidagi ikki qadamdan iborat.
• XALQARO GIMNASTIKA FEDERATSIYASI (FIG) - [fr. Fedération Internationale de Gymnastique] 1881 yilda asos solingan.
• XOREOGRAFIK TAYYORGARLIK - Badiiy gimnastikada 'xoreografiya' tushunchasi raqs san’ati bilan bog‘liq barcha xususiyatlarni o‘z ichiga oladi. Xoreografiya tayyorgarlikda gimnastikachilarning harakat madaniyati rivojlantiriladi, o‘z chiga ta’sirchanlik vositalar arsenalini qamrab oladi.
• YAKKALIK CHIQISHDA ISHTIROK ETUVCHI - Badiiy gimnastikada yakka tartibda musobaqalarda qatnashadigan sportchi qiz.
• YANGI KO‘NIKMALAR - Agar gimnastikachi xalqaro musobaqada birinchi bo‘lib yangi harakatni amalga oshirsa, bu harakat uning nomi bilan ataladi.
• YUGURISH - Badiiy gimnastikada qadamlardagi harakat, ularning har biri parvoz bosqichiga ega. Yugurishning nomlari yurish turlariga o‘xshaydi.
• YUNIORKA - Badiiy gimnastikada sport ustaligiga nomzodlar orasida musobaqalashuvchi qiz (13-15 yosh toifasi).